Wstęp

Autyzm, mimo 65-letniej historii badań i obserwacji prowadzonych na całym świecie, pozostaje nadal tajemnicą, wymagającą nieustannych wysiłków badaczy różnych specjalności oraz praktyków zmierzających do opracowania najbardziej skutecznych i adekwatnych metod wspierania rozwoju cierpiących na to zaburzenie osób.

Dzieci autystyczne przez wiele dziesięcioleci pozostawały poza dostępnymi i właściwymi dla nich formami edukacji i pomocy psychologicznej oraz medycznej. Rozwój wiedzy na temat autyzmu pozwolił jednak na wypracowanie w krajach zachodnich odpowiedniego modelu pomocy, który z początkiem lat dziewięćdziesiątych zaczęto implementować w Polsce. Wymaga on jednak nieustannej modyfikacji i dostosowania, zarówno pod względem struktury, jak i treści, aby można było zaspokoić specyficzne potrzeby osób z autyzmem w konkretnych warunkach ekonomiczno-społecznych.

W rehabilitacji osób niepełnosprawnych można wyróżnić dwa główne podejścia. Pierwsze skupia się na wspomaganiu osoby niepełnosprawnej w rozwiązywaniu przez nią sytuacji problemowych, a więc na pokonywaniu barier społecznych. Natomiast drugie – polega na umożliwieniu osobie niepełnosprawnej przyswajania zachowań i umiejętności niezbędnych do jak najpełniejszego funkcjonowania w społeczeństwie, czyli związane jest z likwidowaniem predyspozycji do bezpośredniego wchodzenia w sytuacje problemowe (Kowalik, 1998).

Prezentowana w tym opracowaniu kompleksowa forma wspomagania rozwoju uczniów z autyzmem i pokrewnymi zaburzeniami wypracowana na przestrzeni kilkunastu lat doświadczeń przez zespół Ośrodka Terapeutyczno-Szkolnego w Krakowie mieści się właśnie w tym drugim nurcie działań.

Warto nadmienić, iż Ośrodek Terapeutyczno-Szkolny w Krakowie, jest pierwszą tego typu placówką w Polsce, powołaną do istnienia przez rodziców poszukujących w jednej strony najmniej restrykcyjnego środowiska szkolnego dla swoich dzieci, a z drugiej - placówki, która w sposób najpełniejszy będzie odpowiadać na ich szczególne potrzeby poznawcze i emocjonalno-społeczne, wynikające z istoty zaburzenia.

Wspomaganie rozwoju zgodnie z propozycją B. Kai (2000) stanowi specyficznego rodzaju interakcję międzyludzką, dziejącą się w płaszczyźnie rozwoju jednostki, czyli w obrębie ciągu postępujących po sobie w określonym kierunku, zmian i przekształceń psychiki, traktowanej jako system, wraz z kontrolowanym przez nią zachowaniem. Celem tej interakcji jest ułatwienie dokonującego się procesu rozwojowego, przez co rozumie się ułatwienie jednostce: korzystania z potencjalnych jej możliwości, wykorzystania posiadanych rezerw w procesie rozwoju lub wypełniania zadań rozwojowych w określonych fazach biegu życia (Harwas-Napierała, 2000). Wspieranie rozwoju nie jest możliwe bez wywierania wpływu, który może mieć charakter intencjonalny lub nieintencjonalny, profesjonalny lub nie-, pozytywny lub negatywny wedle przyjętych wartości. Założenia aksjologiczne wywodzące się z humanistycznej i personalistycznej koncepcji człowieka, sformułowane zostały w wizji i misji Ośrodka, a ich praktyczna realizacja została sformalizowana w zapisach ustawy i stosownych dokumentach prawnych, regulujących funkcjonowanie placówek terapeutyczno-szkolnych dla uczniów o specjalnych potrzebach edukacyjnych. Jednakże regulacje prawne, stanowiące ogólne ramy pozwalają na twórczą realizację zadań placówki stosownie do potrzeb wyznaczanych przez specyfikę autyzmu oraz indywidualnych potrzeb konkretnych uczniów.

Szkoła, obok domu rodzinnego to jedno z najsilniej oddziałujących na rozwój człowieka środowisk wychowawczych. Sposób realizacji podstawowych funkcji szkoły, dotyczących zarówno nauczania, terapii, rehabilitacji, jak i wychowania, jest ściśle związany z koncepcją człowieka oraz wynikającą z przyjętej koncepcji struktury wartości, wyznaczających cele funkcjonowania placówki. W ujęciu humanistycznym pracownicy placówki realizują proces wspomagania rozwoju ucznia oraz proces wychowawczy oparty na podmiotowym traktowaniu ucznia oraz tworzą specyficzny klimat, oparty na zaufaniu, szacunku i akceptacji, jednocześnie stawiając wymagania szanują indywidualne preferencje, czyli tworzą warunki wspomagania rozwoju dziecka.

Wspomaganie musi trafić w odpowiednią fazę życia człowieka, a więc z racji największej plastyczności CUN winno odbywać się we wczesnych okresach rozwojowych w sposób kompleksowy, lecz aby efekty wczesnej stymulacji mogły być utrwalone, oddziaływania terapeutyczne powinny być systematycznie podtrzymywane w trakcie całego życia osoby z autyzmem.

Wnikliwy Czytelnik odkryje zapewne, że proponowane podejście jest głęboko osadzone w humanistycznych modelach wspomagania rozwoju, gdyż poszczególne teksty w istotny sposób pokazują, że osoby wspomagające podejmują ze swoimi podopiecznymi, nieustanny dialog, prowadzący do wzajemnego ubogacenia oraz odkrywania świata osoby z autyzmem.

Humanistyczny model cechuje się tym, iż wspomagający jest zarazem moderatorem i osobą wspomagającą, preferuje się dyskurs jako element spotkania i dopuszcza się modyfikacje programu wspomagania rozwoju, zasadą organizującą jest wspólne doświadczanie oraz pobudzanie ucznia do wydobywania z siebie tego, co jest właśnie u niego, niepowtarzalne i subiektywne.

Do osoby wspomagającej rozwój jednostki należy pilne obserwowanie fluktuacji rezultatów wzajemnego sprzężenia rozwoju i jego wspomagania, zarówno w czasie, jak i w świecie. Na obserwację w czasie pozwala opracowana autorska metoda LUM, natomiast analiza drogi życiowej absolwentów i ich optymalne funkcjonowanie w dalszym życiu pozwalają na oszacowanie efektów wspomagania, przejawiających się w świecie.